Dự kiến, đến giữa thế kỷ 21, kháng thuốc kháng sinh sẽ cướp đi của nhân loại ước khoảng 100 nghìn tỷ USD, cộng thêm 10 triệu người bị thiệt mạng. Để giúp đối phó với tình trạng này, tại Anh vừa công bố giải thưởng mang tên Longitude Prize trị giá 15 triệu USD cho những ai tìm ra giải pháp hữu hiệu để ngăn chặn hiện tượng này.

Nguyên thủy, Longitude Prize là giải thưởng được Chính phủ Anh đưa ra năm 1714 để giải quyết “vấn đề kinh độ”. Bởi vào đầu thế kỷ 18, Anh đã bị mất nhiều tàu thuyền trên biển vì không xác định được chính xác kinh độ. Giải thưởng Longitude Prize ra đời để khuyến khích tìm ra “kinh độ” thích hợp trong ngành y. Nói cách khác, tìm hướng đi đúng đắn để hạn chế thiệt hại do kháng thuốc kháng sinh gây ra. Longitude Prize được ví như giải X Prize do Nesta, tổ chức phi lợi nhuận ra đời trên 5 năm điều hành, thường xuyên cập nhật ý tưởng mới, trong số đó có một số đề xuất dưới đây vừa được cập nhật.

Thiết bị chẩn đoán bệnh dưới dạng phòng thí nghiệm mini.

Máy quét cơ thể

Máy quét hay máy soi chiếu cơ thể (Body Scanner) được lấy cảm hứng từ phim Star Trek, sử dụng tia laser hồng ngoại để “thẩm vấn sinh hóa máu” tiếp xúc với “dấu vân tay miễn dịch của vi khuẩn gây bệnh”. Nó có khả năng phân tích những dấu hiệu quan trọng của cơ thể qua cách chạm nhẹ vào da người, sau đó máy sẽ gửi dữ liệu cho một máy tính riêng biệt. Hiện đã có một loạt các thiết bị nói trên được nghiên cứu phát triển, bao gồm cả màn hình kiểm soát glucose “phi xâm lấn”. Nếu nhìn qua, thiết bị này không liên quan gì đến kháng thuốc, nhưng lại giúp tìm ra thủ phạm gây ra hiện tượng kháng thuốc kháng sinh.

Thiết bị đính kèm điện thoại di động

Tương tự như máy quét, một thiết bị phát hiện kháng thuốc kháng sinh được gắn kèm vào điện thoại thông minh. Đây là những thiết bị xử lý cục bộ, tiêu hao ít năng lượng, trong đó điện thoại là thiết bị chủ đạo dùng cho mục đích phân tích và lưu giữ số liệu cần thiết. Việc kết hợp này thực sự là đột phá trong lĩnh vực chẩn đoán bệnh, vừa rẻ tiền lại mang lại độ tin cậy cao.

Xét nghiệm Lollipop Strep

Theo TS. Roger Highfield, thành viên Hội đồng giải thưởng của Nesta, Lollipop Strep là thử nghiệm đơn giản, xét nghiệm chứng viêm họng liên cầu dưới dạng một lollipop thay đổi màu sắc khi có mặt của khuẩn Streptococcus. Lý do, hàng triệu người đi khám viêm họng mỗi năm, trong đó, có người mắc bệnh là do vi khuẩn, một số lại do các nguyên nhân khác. Khi phát hiện thấy nguyên nhân, đặc biệt là khi không có mặt vi khuẩn Strep, bác sĩ sẽ không kê đơn kháng sinh vì nó không mang lại hiệu quả.

Xét nghiệm dư lượng kháng sinh

Xét nghiệm dư lượng kháng sinh hay thử nhanh (Lateral Flow Test) là thủ thuật giống như thử nghiệm mang thai ở phụ nữ giai đoạn thai kỳ. Kit thử này, dùng nước tiểu, máu, hoặc nước bọt làm bệnh phẩm và thông qua hoạt hóa mao dẫn đưa vào một ngăn trung tâm, tại đây nó sẽ tiếp xúc với các tác nhân dò bệnh, giống như một kháng thể. Nếu các phân tử cần tìm có mặt, thì ngay lập tức xuất hiện một dấu hiệu dạng dòng kẻ, bác sĩ nhanh chóng biết được mức độ nhiễm khuẩn của chủ thê.̉ Quan trọng hơn là biết được dấu hiệu di truyền đặc trưng liên quan đến hiện tượng kháng kháng sinh.

Nanobots.

Nanobots

Một trong những hướng đi khả thi nhất trong cuộc chiến chống kháng kháng sinh tương lai là sử dụng Nanobots. Đây là những rôbốt cực nhỏ, cấp độ nano có thể lang thang trong cơ thể, phát hiện nhanh các hoạt động của vi khuẩn. Các Nanobots này thực chất là những cỗ máy thông minh, siêu nhỏ và đa năng, có thể thực hiện các chức năng đo kiểm cơ bản như đánh giá các dấu hiệu viêm nhiễm diễn ra trong nội tạng, phát hiện sớm các biểu hiện nhiễm khuẩn. Hiện nay có nhiều thế hệ rôbốt đã và đang được nghiên cứu, thử nghiệm, được ví như thế hệ “bác sĩ thông minh” giúp y học chữa trị nhiều loại bệnh, trong đó có tình trạng kháng kháng sinh.

Phòng thí nghiệm mini

Thiết bị chẩn đoán bệnh dưới dạng phòng thí nghiệm mini (Mini Lab) là hệ thống thiết bị mới thông minh có thể thực hiện nhiều xét nghiệm cùng một lúc hoặc xét nghiệm một mẫu cho nhiều mục đích khác nhau. Mini Lab có khả năng xét nghiệm được hàng chục dạng nhiễm khuẩn và hàng chục kháng thể tương ứng với các loại kháng sinh được sử dụng phổ biến nhất hiện nay, như xét nghiệm trình tự gen đã được ứng dụng thành công bằng Mini Lab.

Yếu tố con người

Theo TS. Roger Highfield, ở lĩnh vực nào yếu tố con người cũng đóng vai trò quan trọng, kể cả y học. Ngoài việc tìm ra giải pháp chống kháng thuốc, con người cũng cần có kiến thức để sử dụng thuốc chữa bệnh một cách thông minh hơn, vừa giảm chi phí, lại hạn chế các phản ứng phụ gây ra. Theo Nesta, trước tiên nên hạn chế dùng thuốc kháng sinh, kể cả trong nông nghiệp. Theo dõi tốt hơn hiệu quả sử dụng thuốc và phát hiện nhanh các tác động tiêu cực do dùng thuốc kháng sinh gây ra. Khuyến khích các công ty dược phẩm phát triển các thế hệ thuốc mới, kể cả giải pháp chữa bệnh không dùng thuốc, hay dùng các loại thuốc thay thế, vừa thân thiện môi trường lại có lợi lâu dài cho sức khỏe con người.

(Theo Fastcoexist, 6/2015)